بازی با مرگ و زندگی برای «سود» بیشتر؛ درآمدهای میلیون دلاری افغانستان

یکسال از صدور فرمان رهبر طالبان درخصوص ممنوعیت استفاده و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و کارخانه های تولید مواد نشیه آور مثل شراب، هرویین، شیشه، چرس و کاشت خشخاش در افغانستان می گذرد این درحالیست که از سال گذشته شکل گیری کارگاه های تولید شیشه به عنوان معضلی جدید در این کشور تلقی می شود به گونه ای که با کشف گیاهی به نام افدرا، وابستگی افغانستان به پیش ساز وارداتی برای تولید مت آمفتامین از بین رفته و به نظر، نسل جدید تولیدکنندگان و قاچاقچیان مواد در این کشور، به دنبال تولید مواد صنعتی با هدف کسب سود بیشتر و ریسک کمتر هستند.

به گزارش اورزو، افغانستان در حالی از نظر جغرافیایی در همسایگی ایران قرار دارد که این کشور به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مواد مخدر در جهان به شمار می رود؛ به طوریکه تولید و قاچاق موادمخدر طی دو دهه گذشته در این کشور نزدیک به 50 برابر شده است.

اما فروردین ماه سال گذشته ملا هبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان با صدور یک فرمان، کاشت خشخاش را در سراسر کشور ممنوع اعلام کرد و هشدار داد که تخلف از این فرمان، پیگرد و مجازات خواهد داشت. از تاریخ صدور این فرمان کاشت خشخاش در تمام کشور به گونه مطلق ممنوع شد. طبق آنچه که در این فرمان آمده بود اگر کسی تخلف کند کشت او از بین برده می شود و با متخلف از روی شریعت اسلامی برخورد صورت می گیرد. همچنین در سراسر کشور استفاده و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و کارخانه های تولید هرگونه مواد نشیه آور مثل شراب، هرویین، شیشه، چرس و…، به طور جدی ممنوع شده است.

افغانستان رکورددار تولید «تریاک» دنیا

حالا یکسال از صدور این فرمان می گذرد و با این وجود، آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر که خردادماه سال 1402 از سوی دبیرکل این ستاد اعلام شده، حاکی از آن است که تولید مواد مخدر صنعتی رکورد زده و افغانستان در حال حاضر رتبه اول تولید تریاک در دنیا و رتبه دوم تولید مواد مخدر صنعتی و متامفتامین را در دنیا دارد.

چرا طالبان علی رغم فرمان صادره، تولید مواد مخدر در افغانستان را افزایش داد؟

پیشتر اما، سردار مسعود زاهدیان، معاون پیشین مقابله با عرضه و امور بین الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر در پاسخ به این سوال که چرا طالبان علی رغم فرمان خود تولید مواد مخدر در افغانستان را افزایش داده است؟، موضع طالبان را بیشتر سیاسی عنوان کرده و گفته بود که حکومت طالبان در افغانستان به رسمیت شناخته نشده و یکی از مطالبات جامعه بین المللی این است که تولید مواد مخدر در افغانستان کاهش پیدا کند؛ به نظر فتوای صادر شده از سوی طالبان بیشتر به دلیل جلب رضایت جامعه بین المللی و حمایت گرفتن برای به رسمیت شناخته شدن خودشان بوده است. از سوی دیگر شاید طالبان بعد از دوره ای که کشت انجام شده بود این فرمان را اعلام کردند، زیرا اقتصاد افغانستان به مواد مخدر پیوند خورده و کشاورز و زارعین افغان محل درآمدی جز این موضوع ندارند.

زاهدیان با بیان اینکه گرچه در بخش هایی از استان های افغانستان، طالبان حکم فرمایی می کند اما حاکمیت منسجمی در افغانستان وجود ندارد و تبعیت پذیری از فرامین هسته مرکزی در این کشور کامل نیست، چه بسا در موضوع مواد مخدر تعدادی از افرادی که از دولت های محلی آنجا هستند خودشان مواد مخدر را تولید و قاچاق می کنند، افزوده بود: امروز افغانستان نه تولید مشخصی دارد و نه استخراج خوبی از منابع زیرزمینی انجام می دهد و همه این موارد موجب شده به اقتصاد مواد مخدر توجه داشته باشند.

راه اندازی آشپزخانه های تولید «شیشه» در افغانستان؛ معضلی جدید 

اما وجود آشپزخانه های تولید شیشه در افغانستان و همچنین افزایش بی رویه تولید مواد صنعتی به ویژه “شیشه” در دهه اخیر با حمایت مستقیم آمریکا در افغانستان از جمله مسایلی بوده که بارها مسیولان ستاد مبارزه با مواد مخدر در این باره ابراز نگرانی کرده اند. سردار زاهدیان سال گذشته معضل جدید افغانستان را شکل گیری کارگاه های تولید مت آمفتامین (شیشه) عنوان کرده بود. 

اظهارات زاهدیان بیانگر این بوده که تولید شیشه طی سه الی چهار سال اخیر در افغانستان شدت گرفته است. به نظر بی قانونی حاکم بر این کشور و همچنین دسترسی به گیاهی به نام «افدرا» است که در استان های مختلف افغانستان به صورت خودرو استحصال می شده و اخیرا کشت می شوند علت این موضوع است؛ گیاهی که هرچند از قبل در این کشور وجود داشته اما تقویت و کشف شده و جدیدا به این موضوع رسیدند که از این گیاه می توانند متامفتامین به دست آورده و از آن شیشه تولید کنند؛ همان ماده گیاهی که در افغانستان به وسیله اسیدها و مواد پیش ساز به متامفتامین تبدیل می شود. البته پیش سازهای مورد استفاده غالبا در کشورهای صنعتی تولید و به صورت قاچاق و غیرمجاز به افغانستان حمل شده و آنجا مورد استفاده قرار می گیرد. برای تولید شیشه از مواد شیمیایی به جز مواد گیاهی هم استفاده می شود. به عبارتی دیگر افدرین موردنیاز یا به صورت پیش ساز از کارخانجات تولید مواد شیمیایی خریداری و مورد استفاده قرار می گیرد یا از داروهایی که افدرین و سودو افدرین دارند به عنوان پایه استفاده و افدرین آن جدا و به شیشه تبدیل می شود.

حالا اما سوالی که با وجود گذشت بیش از یک سال از این فرمان حکومت طالبان مطرح می شود این است که آیا پس از سقوط دولت پیشین افغانستان و روی کارآمدن طالبان، تغییر جدی در بازار مخدری همسایه شرقی ایران رخ داده یا آنکه افغانستان همچنان بزرگ ترین تولیدکننده مواد در سراسر جهان به شمار می رود؟ محمد بیات، پژوهشگر ارشد موسسه کادراس در این باره به اورزو می گوید: افغانستان به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده تریاک جهان، 80 درصد بازار جهانی مواد مخدر را به خود اختصاص داده است. این موضوع و از سوی دیگر 3.5 میلیون نفر معتاد در کشور (نزدیک به 10 درصد جمعیت) افغانستان را به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان تبدیل کرده است. برهمین اساس اقتصاد همسایه شرقی ایران با تجارت غیرقانونی مواد مخدر گره خورد و افغانستان به «دولت مخدری» بدل شده است.

دوگانگی حکومت افغانستان در مقابله با موادمخدر؛ افزایش تولید مت آمفتامین یا دستور برای کاهش کشت خشخاش؟

وی ادامه می دهد: به عبارت دیگر اگر به ناگهان کشت و تولید مواد مخدر در این کشور متوقف شود، آنگاه ضربه جدی به تولید ناخالص داخلی و معیشت مردم وارد خواهد شد. تنها در سال 2022، تولید تریاک بین 9 الی 14 درصد از GDP افغانستان را تشکیل داده است و در چنین شرایطی بود که امارت اسلامی افغانستان پس از فتوای حکم حرمت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر از سوی هبت الله آخوندزاده، اعلام کرد که کشت خشخاش در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. هم زمان برخی گزارش های بین المللی از افزایش تعداد آشپزخانه های تولید مت آمفتامین و مقدار کشفیات شیشه در مسیرهای قاچاق مواد از مبدا افغانستان خبر می دهند.

این پژوهشگر حوزه اعتیاد یادآور می شود: پس از سقوط نظام جمهوری و قدرت گیری مجدد طالبان، بسیاری از نهادهای بین المللی کمک های مادی و غیرمادی خود به افغانستان را قطع کردند. هم اکنون بسیاری از مردم افغانستان با مشکلاتی همچون فقر، بی آبی و مشکلات شدید اقلیمی مانند خشکسالی دسته وپنجم نرم می کنند. در چنین شرایطی مقامات طالب مدعی اند که به دنبال ریشه کن کردن کشت خشخاش در افغانستان هستند. اما این ادعا در حالی مطرح می شود که قیمت 7 کیلوگرم گوجه فرنگی 30 سنت و قیمت هر یک کیلوگرم تریاک حدود 360 دلار است. در چنین شرایطی بی شک کشاورزان افغانستانی ترجیح می دهند تا به کشت خشخاش ادامه دهند مگر آنکه جایگزینی با سود اقتصادی بسیاری بالاتری پیدا شود. برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که اساسا طالبان به دنبال ریشه کن کردن مواد سنتی در افغانستان نیست، بلکه قصد دارد تا با همکاری شبکه بین المللی قاچاق مواد مخدر، به سمت تولید انواع مواد صنعتی، به ویژه مت آمفتامین حرکت کند.

براساس اظهارات بیات و طبق آخرین گزارش های منتشر شده از سوی دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل، ظاهرا سطح زیر کشت خشخاش به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. در عین حال برخی گزارش ها از افزایش کشفیات مت آمفتامین در مسیرهای سنتی انتقال مواد افغانستان و همسایگان این کشور خبر می دهند و در این میان سوالی که مطرح می شود این است که آیا الگوی کشت و تولید مواد در افغانستان از سنتی به صنعتی تغییر کرده است؟.  

این پژوهشگر ارشد موسسه کادراس پاسخ این پرسش خود را اینگونه می دهد: دفتر آسیای مرکزی دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل مستقر در تاشکند با گردآوری گروهی از متخصصان و با استفاده از داده های ماهواره ای سعی دارد تا آخرین وضعیت مخدری در افغانستان را تحلیل و بررسی کند. نکته جالب توجه این است که این نهاد توانسته با استفاده از فناوری های پیشرفته، میزان کلروفیل و نوع محصول در حال رشد در زمین را مشخص کند. به عنوان مثال این نهاد وابسته به سازمان ملل از طریق واکاوی تصاویر ماهواره ای می تواند مشخص کند در سطح مشخصی از زمین کشاورزی گندم، جو، پنبه یا خشخاش کشت شده است. هم زمان داده های ماهواره ای از طریق عوامل میدانی حاضر در افغانستان مورد صحت سنجی میدانی قرار خواهد گرفت.

وی تصریح می کند: براساس داده های منتشر شده از سوی این مرکز، سیاست «سرکوب» کشت خشخاش در افغانستان با آنکه باید در سال های پیاپی مورد بررسی قرار گیرد، اما به نظر می رسد این خط مشی در کوتاه مدت سبب تغییر بازار مواد مخدر در افغانستان شده است. کشف و ضبط مواد مخدر مصنوعی و انواع مت آمفتامین ها در سراسر منطقه نشان دهنده تغییر الگوی تولید مواد از سنتی به صنعتی در جغرافیای افغانستان است.

رفع وابستگی به پیش ساز وارداتیِ شیشه و درآمدهای میلیون دلاری افغانستان

به گفته بیات، طی سال های اخیر با کشف گیاه افدرا، وابستگی این کشور به پیش ساز وارداتی برای تولید مت آمفتامین از بین رفته است. حال به نظر می رسد نسل جدید تولیدکنندگان و قاچاقچیان مواد در افغانستان به دنبال تولید مواد صنعتی با هدف کسب سود بیشتر و ریسک کمتر هستند. این تغییر روند می تواند واکنشی به تغییر بازارهای مخدری و روی آوردن نسل جدید به انواع محرک، صنعتی و توهم زا باشد.

این پژوهشگر ارشد موسسه کادراس در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به تشدید تولید و قاچاق مت آمفتامین (شیشه) در افغانستان، آماری در این خصوص وجود دارد؟ می گوید: با استفاده از تصاویر ماهواره ای که در نوامبر 2021 گرفته شده و همچنین تصاویر زمینی که به طور مجزا توسط محققان فیلم برداری شده است، تخمین زده می شود که حجم کل افدرا در بازار 11 هزار و 886 متر مکعب باشد که به وسیله آن می توان چهار استخر شنای المپیک را پر کرد. با تبدیل افدرا به متامفتامین، این معادل به 220 تن متریک می رسد که عبدالودود را به طور بالقوه به بزرگترین بازار عرضه مواد مخدر غیرقانونی در جهان تبدیل می کند.

وی ادامه می دهد: با وجود چنین مقادیر زیادی از افدرا، تعجبی ندارد که قیمت این گیاه همراه با مشتقات آن یعنی افدرین و متامفتامین، کاهش یابد. در واقع، تا اوایل نوامبر 2021، قیمت افدرین به 51 دلار در کیلوگرم و متامفتامین به 200 دلار در کیلوگرم رسیده بود. با دو برابر شدن هزینه نهادهای وارداتی به دلیل کاهش ارزش افغانی (واحد پول افغانستان)، میزان سود، کمتر از روزهایی بود که از داروهای بدون نسخه ساخته شده از افدرین استفاده می شد. در اوایل دسامبر 2021، ممنوعیت کشت گیاه افدرا توسط وزارت کشاورزی طالبان اعلام شد و این امر، آینده صنعت متامفتامین را با ابهاماتی روبه رو کرد. با این حال، تولیدکنندگان و بازرگانان در عبدالودود و خاشرود، به دور از مقاومت در برابر این ممنوعیت، از تاثیرات آن استقبال کردند. در عرض چند روز، قیمت متامفتامین به سطح 320 دلار در کیلوگرم معادل قیمت در سال 2020 بازگشت و در اوایل ژانویه 2022، قیمت ها به 570 دلار در کیلوگرم رسید. صنعت کلبه تولید افدرین نیز با افزایش بیش از چهار برابری قیمت ها تقویت شد و تا ژانویه 2022 به 230 دلار در کیلوگرم رسید. سود از 30 دلار به ازای هر کیلوگرم در سال 2020 که به کمتر از 10 دلار به ازای هر کیلوگرم قبل از ممنوعیت رسیده بود، اکنون تقریباً به 100 دلار در هر کیلوگرم رسیده است.

بیات خاطرنشان می کند: قبل از این رونق فعالیت، تولید مت آمفتامین در جنوب غربی افغانستان حدود 1000 تن متریک در سال بود. 448 آزمایشگاه افدرین که قبلاً در این منطقه از طریق تصاویر ماهواره ای شناسایی شده بودند، به همراه آزمایشگاه های متامفتامین، اشتغال تمام وقت برای حدود 1500 نفر ایجاد کردند. صدها هزار روز کار نیز برای تجارت، بارگیری، تخلیه و آسیاب افدرا در حین حرکت از کوه به بازار در عبدالودود مورد نیاز بود و امکان کار به صورت روزمزد که مورد نیاز منطقه بود را فراهم می کرد. در کوهستان، یک میلیون روز کار بیشتر در سال برای برداشت افدرا مورد نیاز برای این آزمایشگاه ها مورد نیاز بوده و درآمدی معادل 22 میلیون دلار در سال را در منطقه ای با فرصت های درآمدی خارج از مزرعه ایجاد می کند.

پایان خبر اورزو