معاینه لگن در زنان باردار، چگونه؟

معاینه لگن در زنان باردار چگونه؟ راهنمای جامع و علمی

معاینه لگن یکی از بخش های مهم مراقبت های دوران بارداری است که توسط متخصص زنان و زایمان یا ماما انجام می شود. هدف اصلی این معاینه ارزیابی سلامت اندام های تناسلی زنانه و تشخیص احتمالی مشکلات یا شرایط خاصی است که ممکن است بر بارداری و زایمان تأثیر بگذارد. اما معاینه لگن در بارداری دقیقاً چگونه انجام می شود و چه اهمیتی دارد؟ در این مقاله به این سوالات و سایر جنبه های مرتبط با معاینه لگن در دوران بارداری از دیدگاه پزشکی و علمی پاسخ خواهیم داد.

معاینه لگن چیست و چرا در دوران بارداری انجام می شود؟

معاینه لگن یک روش بالینی است که در آن پزشک یا ماما با استفاده از مشاهده و لمس (پالپاسیون) اندام های تناسلی خارجی و داخلی زنانه شامل فرج واژن دهانه رحم رحم تخمدان ها و لوله های فالوپ را بررسی می کند. این معاینه به منظور ارزیابی سلامت این اندام ها شناسایی هرگونه ناهنجاری عفونت توده یا سایر مشکلات احتمالی انجام می شود.

در دوران بارداری معاینه لگن اهداف متعددی دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از :

• ارزیابی اولیه سلامت لگن : در ابتدای بارداری معاینه لگن به پزشک کمک می کند تا سلامت کلی اندام های تناسلی مادر را بررسی کند و هرگونه مشکل زمینه ای مانند عفونت های واژینال یا دهانه رحم فیبروم های رحمی یا ناهنجاری های لگنی را شناسایی کند.
• تشخیص عفونت ها : معاینه لگن می تواند به تشخیص عفونت های واژینال (مانند عفونت قارچی واژینوز باکتریایی تریکومونیازیس) و عفونت های دهانه رحم (مانند کلامیدیا و گونوره) کمک کند. این عفونت ها در صورت عدم درمان می توانند عوارضی را برای مادر و جنین ایجاد کنند از جمله زایمان زودرس و پارگی زودرس کیسه آب.
• ارزیابی دهانه رحم : در اواخر بارداری معاینه لگن برای ارزیابی رسیدگی دهانه رحم (سرویکس) انجام می شود. رسیدگی دهانه رحم به تغییراتی در نرمی موقعیت و باز شدن دهانه رحم اشاره دارد که نشان دهنده آمادگی بدن برای زایمان است.
• تعیین موقعیت و نزول سر جنین : در هفته های پایانی بارداری معاینه لگن می تواند به تعیین موقعیت سر جنین در لگن و میزان نزول سر جنین به داخل لگن کمک کند. این اطلاعات برای پیش بینی روند زایمان طبیعی مفید است.
• ارزیابی ساختار لگن (به ندرت) : در گذشته معاینه لگن برای ارزیابی اندازه و شکل لگن مادر و تناسب آن با اندازه جنین (سفالوپلویک دیسپروپورشن یا CPD) انجام می شد. اما امروزه با پیشرفت روش های تصویربرداری و مدیریت زایمان این جنبه از معاینه لگن اهمیت کمتری پیدا کرده است و به ندرت به عنوان روش اصلی ارزیابی ساختار لگن استفاده می شود.

توجه : لازم به ذکر است که انجام معاینه لگن روتین در ابتدای بارداری برای همه زنان باردار دیگر به طور جهانی توصیه نمی شود. تصمیم به انجام معاینه لگن باید بر اساس سابقه پزشکی مادر علائم و نشانه های خاص و تشخیص پزشک اتخاذ شود. بسیاری از سازمان های معتبر پزشکی توصیه می کنند که معاینه لگن در بارداری فقط در صورت وجود اندیکاسیون های خاص انجام شود.

چه علائم و نشانه هایی ممکن است نیاز به معاینه لگن در دوران بارداری را ایجاب کنند؟

اگرچه معاینه لگن روتین برای همه زنان باردار توصیه نمی شود اما در برخی شرایط خاص و در صورت بروز علائم و نشانه های خاص انجام معاینه لگن ضروری خواهد بود. این علائم و نشانه ها عبارتند از :

• درد لگنی : درد در ناحیه لگن به خصوص اگر شدید مداوم یا همراه با علائم دیگر باشد می تواند نشانه ای از مشکلات مختلفی از جمله عفونت لگنی کیست تخمدان یا مشکلات مربوط به بارداری خارج از رحم (حاملگی خارج از رحم) باشد.
• خونریزی واژینال : خونریزی در دوران بارداری به خصوص در سه ماهه اول و سوم همیشه باید جدی گرفته شود. معاینه لگن می تواند به تعیین منبع خونریزی و تشخیص احتمالی مشکلاتی مانند جفت سرراهی جداشدگی جفت سقط جنین تهدید شده یا زایمان زودرس کمک کند.
• ترشحات غیرطبیعی واژینال : تغییر در رنگ بو قوام یا مقدار ترشحات واژینال می تواند نشانه ای از عفونت واژینال یا دهانه رحم باشد. معاینه لگن به همراه نمونه برداری از ترشحات می تواند به تشخیص دقیق نوع عفونت کمک کند.
• انقباضات رحمی : انقباضات رحمی منظم و دردناک قبل از هفته ۳۷ بارداری می تواند نشانه ای از زایمان زودرس باشد. معاینه لگن در این شرایط برای ارزیابی دهانه رحم و میزان باز شدن آن ضروری است.
• پارگی کیسه آب : خروج ناگهانی مایع از واژن (پارگی کیسه آب) نشان دهنده شروع زایمان یا پارگی زودرس کیسه آب (PROM) است. معاینه لگن در این شرایط برای ارزیابی وضعیت دهانه رحم و رد پرولاپس بند ناف انجام می شود (البته معاینه لگن در صورت پارگی کیسه آب باید با احتیاط و در شرایط استریل انجام شود تا خطر عفونت به حداقل برسد).
• سابقه پزشکی : در برخی موارد سابقه پزشکی مادر می تواند انجام معاینه لگن را ضروری سازد. به عنوان مثال زنانی که سابقه عفونت های لگنی بیماری های مقاربتی یا ناهنجاری های رحمی دارند ممکن است نیاز به معاینات لگنی منظم تری در دوران بارداری داشته باشند.

مهم : در صورت تجربه هر یک از علائم ذکر شده در دوران بارداری فوراً با پزشک یا ماما خود تماس بگیرید. خوددرمانی نکنید و منتظر نمانید تا علائم برطرف شوند. تشخیص و درمان زودهنگام بسیاری از مشکلات بارداری می تواند به بهبود سلامت مادر و جنین کمک کند.

معاینه لگن چگونه انجام می شود؟ روش های تشخیص علمی و پزشکی

معاینه لگن معمولاً یک روش سریع نسبتاً بدون درد (اگرچه ممکن است کمی ناراحت کننده باشد) و کم تهاجمی است که در مطب پزشک یا مرکز بهداشتی انجام می شود. مراحل کلی معاینه لگن به شرح زیر است :

1. آمادگی : قبل از شروع معاینه پزشک یا ماما در مورد سابقه پزشکی علائم فعلی و نگرانی های شما سوالاتی خواهد پرسید. همچنین ممکن است از شما بخواهد که مثانه خود را خالی کنید تا راحتی بیشتری در طول معاینه داشته باشید.
2. قرارگیری در موقعیت مناسب : شما روی تخت معاینه دراز می کشید و پاهای خود را در رکاب های مخصوص قرار می دهید. این موقعیت به پزشک یا ماما دید و دسترسی بهتری به ناحیه لگن می دهد.
3. معاینه خارجی : پزشک یا ماما ابتدا ناحیه خارجی اندام تناسلی (فرج) را از نظر ظاهری بررسی می کند. آن ها به دنبال هرگونه قرمزی تورم زخم ترشح غیرطبیعی یا توده خواهند بود.
4. معاینه با اسپکولوم : برای مشاهده واژن و دهانه رحم پزشک یا ماما از یک وسیله پزشکی به نام اسپکولوم استفاده می کند. اسپکولوم یک ابزار پلاستیکی یا فلزی است که به آرامی وارد واژن می شود و سپس باز می شود تا دیواره های واژن را از هم جدا کند و دید بهتری از دهانه رحم فراهم کند. ممکن است در این مرحله کمی احساس فشار یا ناراحتی داشته باشید اما معمولاً دردناک نیست.
   • نمونه برداری (در صورت نیاز) : در صورت لزوم پزشک یا ماما می تواند در حین معاینه با اسپکولوم نمونه هایی از ترشحات واژن یا دهانه رحم را با استفاده از سواب پنبه ای یا برس کوچک جمع آوری کند. این نمونه ها برای آزمایش های آزمایشگاهی فرستاده می شوند تا وجود عفونت ها (مانند عفونت های قارچی باکتریایی تریکومونیازیس کلامیدیا گونوره) یا سلول های غیرطبیعی (مانند غربالگری سرطان دهانه رحم – پاپ اسمیر اگر اندیکاسیون داشته باشد و مدت زمان مناسب از آخرین پاپ اسمیر گذشته باشد) بررسی شوند.
5. معاینه دستی (دستیابی دوطرفه یا بیمانوال) : پس از برداشتن اسپکولوم پزشک یا ماما دو انگشت خود را به آرامی وارد واژن می کند و همزمان دست دیگر خود را روی شکم شما قرار می دهد. این روش معاینه دستی یا بیمانوال نامیده می شود. با استفاده از این تکنیک پزشک یا ماما می تواند رحم تخمدان ها و لوله های فالوپ را لمس کند و اندازه شکل موقعیت حساسیت و هرگونه ناهنجاری احتمالی را ارزیابی کند. در دوران بارداری معاینه دستی به ویژه برای ارزیابی اندازه و قوام رحم و در اواخر بارداری موقعیت و نزول سر جنین و رسیدگی دهانه رحم مهم است.
6. خروج از موقعیت و توضیحات : پس از اتمام معاینه رکاب ها برداشته می شوند و می توانید از تخت معاینه پایین بیایید. پزشک یا ماما نتایج معاینه را برای شما توضیح خواهد داد و در صورت نیاز برنامه های بعدی مانند آزمایش های بیشتر درمان یا پیگیری را مشخص خواهد کرد.

راحتی در طول معاینه : برای کاهش ناراحتی در طول معاینه لگن می توانید :

• آرام باشید و نفس های عمیق بکشید. تنش عضلانی می تواند معاینه را ناراحت کننده تر کند.
• با پزشک یا ماما خود صحبت کنید. اگر احساس ناراحتی یا درد دارید به آن ها اطلاع دهید. آن ها می توانند تکنیک معاینه را تنظیم کنند یا به شما راهکارهای آرام سازی را پیشنهاد دهند.
• مثانه خود را قبل از معاینه خالی کنید. مثانه پر می تواند معاینه را ناراحت کننده تر کند.

اقدامات پس از معاینه لگن و مدیریت شرایط

معاینه لگن به خودی خود یک روش درمانی نیست بلکه یک ابزار تشخیصی است. اقدامات بعدی پس از معاینه لگن بستگی به نتایج معاینه و تشخیص پزشک دارد. در بسیاری از موارد معاینه لگن طبیعی خواهد بود و هیچ اقدام درمانی خاصی لازم نیست. در این صورت مراقبت های معمول دوران بارداری ادامه خواهد یافت.

اما در برخی موارد معاینه لگن ممکن است ناهنجاری هایی را نشان دهد که نیاز به اقدامات درمانی یا مدیریتی دارند. برخی از این موارد عبارتند از :

• عفونت های واژینال یا دهانه رحم : در صورت تشخیص عفونت پزشک داروهای مناسب را تجویز خواهد کرد. نوع دارو بستگی به نوع عفونت دارد (مثلاً داروهای ضد قارچی برای عفونت قارچی آنتی بیوتیک ها برای واژینوز باکتریایی یا عفونت های مقاربتی). مهم است که داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید و دوره درمان را کامل کنید حتی اگر علائم بهبود یافته باشند.
• فیبروم های رحمی یا کیست های تخمدان : در صورت تشخیص فیبروم یا کیست پزشک بر اساس اندازه موقعیت و علائم آن ها برنامه مدیریتی مناسب را تعیین خواهد کرد. در بسیاری از موارد این شرایط نیاز به درمان فوری ندارند و فقط تحت نظر قرار می گیرند. اما در موارد خاص ممکن است نیاز به دارو یا جراحی باشد.
• زایمان زودرس تهدید شده : اگر معاینه لگن نشان دهد که دهانه رحم در حال باز شدن یا نازک شدن است و انقباضات رحمی زودرس وجود دارد پزشک اقدامات لازم برای مهار زایمان زودرس را انجام خواهد داد. این اقدامات ممکن است شامل استراحت هیدراتاسیون داروهای مهارکننده انقباضات رحمی (توکولیتیک ها) و تزریق کورتیکواستروئید برای تسریع بلوغ ریه های جنین باشد.
• پارگی کیسه آب : در صورت پارگی کیسه آب بسته به سن بارداری و شرایط مادر و جنین تصمیم گیری در مورد مدیریت زایمان انجام خواهد شد. در برخی موارد ممکن است القای زایمان توصیه شود در حالی که در موارد دیگر ممکن است مدیریت منتظرانه با پایش دقیق مادر و جنین انتخاب شود.

پیگیری و مراقبت های بعدی : پس از معاینه لگن و در صورت نیاز درمان پیگیری منظم با پزشک یا ماما برای اطمینان از بهبودی و پیشرفت مناسب بارداری بسیار مهم است. در صورت بروز هرگونه علامت جدید یا بدتر شدن علائم قبلی فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

آمادگی برای معاینه لگن و مراقبت های لگنی در دوران بارداری

اگرچه معاینه لگن یک روش روتین نیست اما ممکن است در طول بارداری به دلایل مختلفی انجام شود. آمادگی برای معاینه و توجه به مراقبت های لگنی می تواند به تجربه راحت تر و حفظ سلامت شما در این دوران کمک کند.

آمادگی برای معاینه لگن :

• آرامش : سعی کنید آرام باشید و استرس نداشته باشید. معاینه لگن معمولاً سریع و بی خطر است.
• پرسش سوالات : قبل از معاینه سوالات خود را در مورد روند معاینه اهداف آن و نتایج احتمالی از پزشک یا ماما بپرسید. دانستن اطلاعات بیشتر می تواند به کاهش اضطراب شما کمک کند.
• مثانه خالی : قبل از معاینه مثانه خود را خالی کنید تا احساس راحتی بیشتری داشته باشید.
• بهداشت : نیازی به دوش واژینال یا شستشوی خاص واژن قبل از معاینه نیست. بهداشت معمول روزانه کافی است.

مراقبت های لگنی در دوران بارداری :

• بهداشت مناسب : رعایت بهداشت ناحیه تناسلی با شستشوی روزانه با آب و صابون ملایم (بدون مواد معطر و تحریک کننده) به حفظ سلامت واژن کمک می کند. از دوش واژینال خودداری کنید زیرا می تواند تعادل طبیعی باکتری های واژن را به هم بزند و خطر عفونت را افزایش دهد.
• لباس زیر نخی : پوشیدن لباس زیر نخی و گشاد به تهویه مناسب ناحیه تناسلی کمک می کند و از رطوبت بیش از حد که می تواند زمینه را برای رشد قارچ ها فراهم کند جلوگیری می کند.
• تغذیه سالم : تغذیه سالم و متعادل به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش خطر عفونت ها کمک می کند.
• مایعات کافی : نوشیدن مایعات کافی به حفظ رطوبت بدن و سلامت دستگاه ادراری و تناسلی کمک می کند.
• ورزش های کف لگن (کگل) : انجام ورزش های کف لگن (کگل) به تقویت عضلات کف لگن کمک می کند که در دوران بارداری و پس از زایمان بسیار مهم هستند. این ورزش ها می توانند به پیشگیری از بی اختیاری ادرار و مدفوع بهبود عملکرد جنسی و حمایت از اندام های لگنی کمک کنند. (در مورد نحوه صحیح انجام ورزش های کگل از پزشک یا ماما خود سوال کنید).
• شناسایی علائم هشدار : به علائم هشدار مانند درد لگنی خونریزی واژینال ترشحات غیرطبیعی انقباضات رحمی زودرس و پارگی کیسه آب توجه داشته باشید و در صورت بروز هر یک از این علائم فوراً به پزشک خود مراجعه کنید.
• مراجعه منظم به پزشک : مراقبت های دوران بارداری شامل مراجعات منظم به پزشک یا ماما است. این مراجعات فرصتی برای بررسی سلامت شما و جنین انجام معاینات لازم و دریافت راهنمایی های مناسب است.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

معاینه لگن اگرچه یک روش روتین در ابتدای بارداری برای همه زنان باردار نیست اما همچنان یک ابزار مهم تشخیصی در مراقبت های دوران بارداری محسوب می شود. این معاینه به پزشکان و ماماها کمک می کند تا سلامت اندام های تناسلی مادر را ارزیابی کنند عفونت ها را تشخیص دهند وضعیت دهانه رحم را در اواخر بارداری بررسی کنند و اطلاعات مفیدی در مورد روند زایمان به دست آورند.

تصمیم به انجام معاینه لگن باید بر اساس اندیکاسیون های پزشکی و تشخیص پزشک اتخاذ شود. در صورت بروز علائم و نشانه های خاص مانند درد لگنی خونریزی واژینال ترشحات غیرطبیعی یا انقباضات رحمی انجام معاینه لگن ضروری است.

با آمادگی مناسب رعایت مراقبت های لگنی و مراجعه منظم به پزشک می توانید بارداری سالم و زایمان موفقی را تجربه کنید. به یاد داشته باشید که اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی دارند و جایگزین نظر و توصیه متخصص نیستند. در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی در مورد معاینه لگن یا مراقبت های دوران بارداری حتماً با پزشک یا ماما خود مشورت کنید.

پرسش و پاسخ های پرتکرار کاربران در مورد معاینه لگن در بارداری

۱. آیا معاینه لگن در دوران بارداری دردناک است؟

معاینه لگن معمولاً دردناک نیست اما ممکن است برای برخی از زنان کمی ناراحت کننده باشد. احساس فشار یا ناراحتی خفیف در حین معاینه با اسپکولوم و معاینه دستی طبیعی است. اگر در طول معاینه احساس درد شدید داشتید حتماً به پزشک یا ماما خود اطلاع دهید. آن ها می توانند تکنیک معاینه را تنظیم کنند یا به شما راهکارهای آرام سازی را پیشنهاد دهند.

۲. آیا انجام معاینه لگن در دوران بارداری برای جنین خطرناک است؟

معاینه لگن که به درستی و توسط متخصص انجام شود برای جنین خطرناک نیست. معاینه لگن یک روش غیرتهاجمی است که به طور مستقیم با جنین تماسی ندارد. در واقع اطلاعاتی که از طریق معاینه لگن به دست می آید می تواند به سلامت مادر و جنین کمک کند.

۳. آیا می توانم از انجام معاینه لگن در دوران بارداری خودداری کنم؟

تصمیم گیری در مورد انجام معاینه لگن باید با مشورت پزشک یا ماما انجام شود. اگر هیچ اندیکاسیون پزشکی برای انجام معاینه لگن وجود نداشته باشد ممکن است بتوانید از انجام آن خودداری کنید. اما در صورت وجود علائم و نشانه های خاص یا تشخیص پزشک مبنی بر ضرورت معاینه لگن انجام آن برای اطمینان از سلامت شما و جنین توصیه می شود. همیشه می توانید نگرانی ها و سوالات خود را با پزشک خود در میان بگذارید تا بهترین تصمیم را برای شرایط خودتان بگیرید.

همیشه به یاد داشته باشید که اطلاعات این مقاله فقط جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارند و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره پزشکی حرفه ای در نظر گرفته شوند. در صورت داشتن هرگونه سوال پزشکی یا نگرانی در مورد بارداری خود لطفاً با پزشک یا ماما خود مشورت کنید.