سومالی در جامعه شرق افریقا: چشم انداز و چالش ها

رسول سلیمی: کمتر از دو ماه قبل سران کشورهای جامعه شرق افریقا که به اختصار EAC شناخته می شوند، در اروشا – تانزانیا گرد هم جمع شدند و تصمیم گرفتند سومالی را به عنوان هشتمین عضو این گروه قرار دهند. بعداً در مراسمی که در اوگاندا در 16 دسامبر 2023 برگزار شد، رییس جمهور سومالی، حسن شیخ محمود، پیمان الحاق به جامعه شرق افریقا را در حضور رییس فعلی جامعه شرق افریقا (EAC) که همان رییس جمهور سودان جنوبی است، امضا کرد. این یک نقطه عطف سیاسی مهم برای سومالی است که پس از تقریباً یک دهه لابی شدید در نهایت به EAC پذیرفته شد. حسن شیخ محمود، رییس جمهور سومالی، ورود این کشور به EAC را به عنوان “چراغ امید” در نظر گرفت و به گفته او ورود به جامعه شرق افریقا مدت هاست که یک هدف ارمانی برای دولت و مردم سومالی است. ما کشور مهمی در منطقه هستیم که می توانیم سهم زیادی داشته باشیم و از آنها سود خواهیم برد.

جامعه شرق افریقا که دارای جمعیت ترکیبی حدود 300 میلیون نفر با نرخ رشد حدود 6.2٪ در سال است، به دنبال گسترش ادغام منطقه ای است، زیرا رفاه اقتصادی، امنیت و وحدت بیشتری را برای منطقه تضمین می کند. سومالی از نظر موقعیت استراتژیک، منابع طبیعی و روحیه کارافرینی خود، ظرفیت های قابل توجهی برای ارایه به EAC دارد. ادغام سومالی در EAC می تواند رقابت دراین جامعه را افزایش دهد. با این حال، سومالی با تروریسم و دزدی دریایی دست و پنجه نرم می کند که نگرانی جدی برای کشورهای عضو EAC ایجاد کرده است. عضویت سومالی در EAC فرصت ها و چالش هایی را برای سومالی و EAC ارایه می دهد. اما پیوستن سومالی به EAC در شریط تشدید درگیری ها در دریای سرخ چه پیامدهایی دارد؟

چشم انداز عضویت سومالی برای جامعه شرق افریقا

در دوران معاصر، ادغام منطقه ای به ابزاری برای افزایش منافع اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است و EAC قصد دارد ادغام خود را با تبدیل شدن به یک فدراسیون سیاسی تا سال 2026 گسترش دهد. از این رو پیشنهاد EAC برای گسترش با هدف ادغام بیش از 10 عضو به ویژه کشورهای شاخ افریقا مانند اتیوپی، جیبوتی و اریتره، سومالی پیگیری شده است.

ورود سومالی به EAC به عنوان هشتمین عضو آن فصل جدیدی را در رشد EAC آغاز می کند؛ زیرا سومالی ظرفیت دارد تا اندازه بازار EAC را گسترش دهد و نه تنها به افزایش تعداد مصرف کنندگان محدود نخواهد شد؛ بلکه شامل انواع منابع و فرصت هایی خواهد بود که سومالی به میان می آورد. سومالی دارای یک بخش خصوصی انعطاف پذیر است که شبکه ارتباطات خود را با مهاجران سومالیایی در سراسر منطقه حفظ کرده است. سومالی کشوری کارآفرینانی موفق است که در اکثر کشورهای عضو EAC زندگی می کند و ازاین رو می تواند فرصت های تجاری را برای منطقه افزایش دهد.

تعداد زیادی از کارآفرینان سومالیایی سرمایه گذاری عمده ای در کنیا، تانزانیا و اوگاندا به ویژه در زمینه املاک و مستغلات انجام داده اند؛ بنابراین، عضویت سومالی در EAC فرصتی برای هدایت تجارت، سرمایه گذاری و دانش در منطقه فراهم خواهد کرد. علاوه بر این، سومالی دارای ذخایر طبیعی غنی مانند نفت و گاز طبیعی، مواد معدنی بالقوه، منابع دریایی دست نخورده، زمین های حاصلخیز، دام و شیلات است. این ظرفیت ها فرصت های عمده ای را برای صنایع، تولید کشاورزی و توسعه شیلات ارایه می دهد و می تواند منجر به پیشرفت اقتصادی کلی منطقه شرق افریقا شود.

علاوه بر این، سومالی دارای خط ساحلی گسترده ای است که بیش از 3000 کیلومتر را پوشش می دهد. سومالی از لحاظ استراتژیک در تقاطع دریای سرخ و اقیانوس هند، در کنار کریدورهای تجاری کلیدی واقع شده و در منطقه ای که اکثر کشورها برای ایجاد پایگاه های نظامی خود رقابت می کنند، سومالی دروازه ای به جامعه شرق افریقا برای دسترسی به مسیرهای اصلی تجارت دریایی است که ان را به یک مرکز کلیدی برای تجارت منطقه ای تبدیل کرده است. بنابراین با عضو سومالی در EAC اقتصاد ابی منطقه تقویت خواهد شد، زیرا منطقه شرق افریقا را از طریق خلیج عدن به شبه جزیره عربستان متصل می کند. با این حال، دزدی دریایی در اقیانوس هند همچنان یک چالش بزرگ در این زمینه است.

برنامه سومالی برای آینده اقتصادی و سیاسی

سومالی با بهره گیری از ظرفیت عضویت در جامعه شرق افریقا می تواند جایگاه چندجانبه و مالی خود را بهبود بخشد، زیرا در زمانی که شورای امنیت سازمان ملل متحد تحریم تسلیحاتی سومالی را در دسامبر 2023 لغو کرد و پس از ان صندوق بین المللی پول یک خط اعتباری 100 میلیون دلاری به سومالی اعطا کرده، به این معنی است که سومالی به شدت اصلاحاتی را انجام داده که به تقویت موسسات کلیدی اقتصادی و مالی ان کمک کرده است. این کشور همچنین تحت ابتکار کشورهای فقیر به شدت بدهکار (HIPC) در دسامبر 2023 به کاهش بدهی دست یافته است.

در نتیجه، اژانس های وام دهی بین المللی مانند بانک جهانی، بانک توسعه افریقا و صندوق بین المللی پول اکنون سومالی را به عنوان یک کشور معتبر طبقه بندی می کنند و می توانند وام های بیشتری را در اختیار این کشور قرار دهند. از نظر سیاسی، سومالی با عضویت در EAC قادر خواهد بود تعهد خود را به ثبات، وحدت و توسعه منطقه ای نشان دهد. تهدیدات دریایی و امنیت سایبری سومالی یک موضوع مشترک برای گفتگوی دیپلماتیک و تقویت مشارکت است. اگرچه سومالی نیز خود با چندین چالش امنیتی مانند بی ثباتی سیاسی، درگیری و تروریسم مواجه شده و ادغام ان در EAC اجازه می دهد تا تجربه، تبادل دانش مسایل امنیتی و حکومتداری را به اشتراک گذارد.

چالش های بالقوه عضویت سومالی در جامعه شرق افریقا

حضور گروه شبه نظامی الشباب در سومالی همچنان تهدیدی جدی برای سومالی و کشورهای همسایه آن و در ادامه برای جامعه شرق افریقا و کشورهای همسایه مانند کنیا و اوگاندا است. اگرچه الشباب پس از عملیات نظامی که توسط دولت سومالی در سال 2022 اغاز شد، از برخی از مناطق کلیدی خود عقب نشینی کرده، اما هنوز هم یک تهدید امنیتی قابل توجه برای منطقه است، زیرا الزامات و مقررات ویزا برای شهروندان کشورهای عضو EAC برای حرکت در سراسر منطقه به طور یکسان اعمال نمی شود. الشباب ممکن است از این فرصت استفاده کند و دسترسی خود را در سراسر منطقه افزایش دهد. این امر همچنین منجر به گسترش سلاح های کوچک و سلاح های سبک و قاچاق در سراسر مرزهای سومالی و در کشورهای عضو EAC سودان جنوبی، کنیا و اوگاندا خواهد شد. کشورهای عضو EAC مانند کنیا، اوگاندا و بوروندی به درخواست دولت سومالی برای عملیات ضد شورشی که در اوت 2023 اغاز شد و این کشورها به سومالی کمک کردند تا با شبه نظامیان الشباب بجنگند. از این رو با وضعیت امنیتی در سومالی اشنا هستند.

علاوه بر این، روابط پرتنش بین کنیا و سومالی ممکن است چالش اصلی دیگری برای ادغام عمیق تر سومالی در منطقه EAC ایجاد کند. پیش تر سومالی با کنیا بر سر مناقشه مرزی دریایی در اقیانوس هند درگیر شده، زیرا منطقه مورد مناقشه دارای ذخایر عمده نفت و گاز، منابع دریایی و خدمات حمل ونقل دریایی است. کنیا معتقد است که باید در خط عمود مستقیم از نقطه ای که مرز کشورها به هم می رسند اجرا شود، درحالی که سومالی ادعا کرد که مرز دریایی باید به سمت جنوب شرقی، به ساحلی که مرز زمینی آن با کنیا را با دریا ملاقات می کند، اجرا شود. دیوان بین المللی دادگستری (ICJ) در سال 2021 به نفع سومالی حکم داد، اما دولت کنیا این تصمیم را رد کرد. علاوه بر زمانی که کنیا متعهد به باز کردن کنسولگری در سومالی لند شد، سومالی کنیا را به مداخله در امور داخلی خود متهم کرد و این باعث شد که هر دو کشور روابط دیپلماتیک خود را با یکدیگر قطع کنند. با این حال، با پیوستن سومالی به EACزمینه ها برای کاهش تنش های انها فراهم می کند.

در مجموع ناظران سیاسی معتقدند پیوستن سومالی به EAC به عنوان هشتمین عضو آن یک تصمیم استراتژیک طولانی مدت است که انزوای سومالی را از همسایگان جنوبی خود می شکند و آن را به یک بازیگر فعال منطقه ای تبدیل می کند. این وعده مزایای متقابلی را برای هر دو طرف از جمله مزیت های اقتصادی و سیاسی ایجاد می کند. تا آنجا که به EAC مربوط می شود، عضویت سومالی تنوع گروه بندی را غنی می کند و موقعیت EAC را به عنوان یک بلوک منطقه ای مهم تقویت می کند. اگرچه عضویت سومالی در EAC با مجموعه ای از چالش های خود همراه است، اما می تواند از طریق اتخاذ اقدامات مناسب و اقدامات مشترک حل شود.

311213