تمام شاعری ام مرهون فریدون مشیری است

آفتاب نیوز :

فرشاد شیرزادی: محمدعلی بهمنی، یکی از زبده ترین و مشهورترین غزلسرایان زنده ایران متولد 27 اردیبهشت 1321 است. چهره نجیب و خطوط صورتش حکایت از مهربانی و تجربه به سالیان و زیستن بر متن محتوم زندگی دارد. او ازجمله شاعرانی است که دستش در خورجین ادبیات نیست، به عبارتی از ادبیات خرج ادبیات نمی کند. تولید ادبی او مبتنی بر متن و جانمایه حقیقی زندگی است که هنر واقعی و ناب از آن مایه می گیرد. بهمنی، واقعا زندگی کرده و سردی و گرمی روزگار را چشیده است و این تجربه زیسته در مجموعه «باغ لال» و شعر به یادماندنی «به شب نشینی خرچنگ های مردابی» کاملا متجلی است. به بهانه تولد این شاعر بزرگ سراغ او رفتیم و با او گفتگو کردیم. محمدعلی بهمنی به رغم کسالت به سوالات مان با دقت پاسخ داد. برایش آرزوی سلامت و شفای عاجل داریم.

هنوز بعضی از دوستداران شعر شما وقتی به بندرعباس می روند یادی از شما می کنند. به هر حال تعلق خاصی به جنوب دارید. ماجرای تولد شما چیست؟ در تهران به دنیا آمدید یا در بندرعباس؟

هیچ یک. من زاده دزفولم. موضوع هم از این قرار است که برادرم مریض شده بود و در دزفول به سر می برد. پدر و مادرم به اتفاق خانواده راهی دزفول شدند و تقدیر چنین بود که من در دزفول به دنیا بیایم. در شناسنامه ام هم زادگاهم شهر دزفول قید شده، اما راستش را بخواهید پس از بهبود برادرم راهی تهران شدیم. این را هم بگویم که من در تهران بزرگ شده ام، اما اصالتا اهل بندرعباس هستیم.

نخستین شعرتان را در چند سالگی سرودید و کجا چاپ شد؟

مرحوم فریدون مشیری نخستین شعر مرا در 9 سالگی چاپ کرد.

چه شد که فریدون مشیری شما را پیدا کرد و چطور به گفتن شعر ترغیب شدید؟

در 9سالگی پس از مدرسه به همراه یکی از برادرانم به چاپخانه می رفتم. برادرم در این چاپخانه کار می کرد.

فریدون مشیری در آن چاپخانه چه کار می کرد؟ او را آنجا دیدید؟

آن چاپخانه جنب دفتر انتشارتی ای بود که آقای فریدون مشیری در آنجا کار های شعری دیگران و خودش را ویرایش و حک و اصلاح می کرد.

چه استعدادی در شما یافت که شما را به سرودن شعر ترغیب کرد؟

به گمانم هر کسی که اندک ذوقی داشته باشد در همان 9سالگی می تواند شعر بسراید. مرحوم مشیری با مهربانی و متانت اصرار کرد که شعرهایم را بنویسم. به طور مشخص از من پرسید که آیا می توانی شعر بگویی؟ من پاسخ دادم که شعر را دوست دارم، اما تا به حال شعری نگفته ام. فریدون مشیری با همان مهری که از او سراغ داشتم، گفت حالا اگر امکانش هست از تو می خواهم که شعری برای پدر، مادر یا هرآنچه ذهنت را به خود مشغول کرده بگویی. می خواهم ببینم می توانی شعر بگویی یا نه. من هم شعری سرودم.

فی البداهه سرودید؟

خیر. فراموش کردم که بگویم برای سرودن شعر از مرحوم مشیری وقت خواستم. برای سرودن همان شعر چند روزی وقت گذاشتم. پس از چند روز دوباره سراغ مرحوم مشیری رفتم و شعرم را به او دادم. او شعر مرا در مجله «روشنفکر» که آنجا مسیول صفحات شعر بود چاپ کرد. از آن زمان به بعد رابطه من به عنوان کسی که به شعر و شاعری علاقه مند است، با فریدون مشیری ادامه یافت.

این ارتباط عمیق تر نشد؟

اتفاقا چرا، عمیق تر هم شد. پس از آن مقطع فریدون مشیری به خانه ما رفت وآمد می کرد و هر بار هم چشمه ای از کار را از او می آموختم. او همواره به من محبت می کرد. از آن زمان به بعد تاکید کرد که من بیشتر و بیشتر شعر بخوانم.

آرزوی تان برای روز تولدتان چیست؟

پیش از هر چیز آرزو دارم که بهبود یابم یا با این وضع به دیار باقی بشتابم.

اگر فرصت پیدا می کردید که یک بار دیگر فریدون مشیری را در این سن و سال ببینید به او چه می گفتید؟

حتما به او می گفتم که با انتشار همان شعر توانستم ترانه های بسیاری بسرایم. می خواهم بگویم آقای مشیری! شما بودید که دست مرا گرفتید. باور کنید اگر زنده بود می خواستم الآن به شکل ویژه از او تشکر کنم. هر کاری که فکرش را بکنید، برایش انجام می دادم و دریغ نمی کردم؛ چرا که همه زندگی شعری و شاعری من مرهون محبت های آقای مشیری است.

چه آرزویی برای مردم ایران و مخاطبان شعرتان دارید؟

امیدواریم که به گونه ای همه چیز سر و سامان بگیرد.

چه کتابی را پیشنهاد می کنید که مخاطبان بخوانند؟ اگر بخواهید کاری از خودتان پیشنهاد کنید، کدام اثرتان است؟

مجموعه آخری که منتشر شده و کل شعرهایم را در آن گنجانده ام به مخاطبان پیشنهاد می کنم. آن ها می توانند به کتابفروشی های مختلف یا باغ کتاب بروند و این مجموعه اشعار را تهیه و خواندنش را آغاز کنند.

از هم نسلانتان چه کتابی را پیشنهاد می کنید؟

پاسخ به این پرسش قدری سخت است، چرا که اغلب عزیزان ما دارای کتاب هایی ارزشمندی هستند. توصیه می کنم که مخاطبان آثار حسین منزوی را بخوانند. یادش بخیر… حسین منزوی، جهان شعری خاص خودش را داشت.

اول اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی است. از نگاه شما، اینکه زبان در گذر زمان تغییر می کند، ولی ما هنوز زبان قرن هفتم را درک می کنیم ایرادی ندارد؟ یا درنگاهی دقیق تر این زبان از قرن هفتم تغییرات عمده ای به خود دیده است. به هر حال اینکه یک زبان رایج و پرکاربرد تغییرات چندانی نداشته، اما همچنان کارا باشد پرسش انگیز است، چون زبان به خودی خود عنصری زنده و موجودی فعال تلقی می شود. این تغییر زبان را نسبت به شعر و نثر سعدی چگونه ارزیابی می کنید؟ اینکه ما بخشی از ابیات سعدی را بدون مراجعه به کتاب ها و نوشته های پژوهشگران بفهمیم، به نظر شما که هم غزلسرا هستید و هم می دانیم سعدی را با دقت و فراست خوانده اید، در مجموع نمی توان چنین نقدی داشت؟

شما به گمانم «نگفته» ای در این سخن تان دارید! در هر صورت، شعر ریشه اش در زبان قدیم است. شاعران و ادیبان و بزرگانی که توانسته اند برای ما مفاهیم و متونی را عرضه کنند و به ارمغان آورند تا قدری به حافظه، ذهن و زبان روشنی ببخشند همچنان قابل احترام اند. این مهم شامل حال همه نویسندگان در تاریخ ادبیات فارسی نمی شود. برای همه کسانی که ادبیات را به درستی زیسته اند این بزرگان همچنان سر جای خودشان هستند و در آینده نیز خواهند بود. در واقع سعدی شاعری است که در شهر مردمان آینده خانه ها خواهد داشت. حتی زبان فارسی این قابلیت را دارد که بزرگان بیشتری را به خود ببیند. اما اگر بخواهیم بگوییم نه و چنین نیست، گویی جهان را که با شعر سعدی آشنایی دارد و همچنین خودمان که تشنه خواندن شعرش هستیم، جملگی همه چیز و همه کس را نادیده گرفته ایم. نمی توان با یک چوب همه را راند و گفت که دیگر زمانه هر آنچه پیش از این بوده به سر آمده و گذشته است، چراکه زمانه کسانی را که می گویند آن ها گذشته اند، خیلی زودتر از قبل خواهد گذشت و منقضی می شود. امروز را اگر حساب کنیم که اصلاً سخن تازه، بدیع و درستی در هیچ یک از انتشاراتی های معتبر نیست؛ حرفی که تازه و فصل الخطاب ادبیاتمان باشد تا خوشحال و خرسند شویم و به خود ببالیم که این است ادبیاتی که به جست وجویش چراغ برداشته ایم. هنوز آن اتفاق مهم معاصر و متاخر در ادبیات ما رخ نداده است تا بتوانیم آن شاهکار را بپذیریم.

چند روز پیش ماجرای قتل ناصر عبداللهی در 37 سالگی و در اوج شهرت هنری، از زبان شما نقل شد. طبق روایت شما چه کسانی او را به قتل رساندند؟

او را با ضرب و شتم به قتل رساندند و آن ویدیو هم گویا بود.

چرا قاتلانش تا به امروز دستگیر نشده اند؟

بعضی موضوعات پیچیده است و نمی توان ساده و سرراست به پاسخ رسید. هنوز خودم هم به پاسخ این پرسش نرسیده ام. من قدر مسلم آنچه را می دانستم در اختیار رسانه ها و شما قرار دادم، اما اینکه چرا قاتل یا قاتلان به مجازات نرسیدند، برای خود من هم جای پرسش و، اما و اگر های فراوان دارد.

نخستین شعر استاد محمدعلی بهمنی که فریدون مشیری در 9 سالگی شاعر، آن را در مجله روشنفکر چاپ کرد: ای واژه بکرِ جاودانه / ای شعرِ موَشّح زمانه ای چشمه سینه جوش الهام / ای حس لطیفِ شاعرانه ای مطلع و مقطعِ غزل ها / ای لطف و تَرنُم ترانه

شب ها که به خواب ناز بُردی / من را به سروده شبانه

تا صبح نشسته ای تو بیدار / بر بسترِ طفلِ پُر بهانه

آوازه گرم لای لایت / افکنده طنین عارفانه

شاعر نه منم، تویی که باشد / شعرت همه شورِ مادرانه

احساس تو را کسی ندارد / از توست مرا هم این نشانه

شعری از مجموعه «باغ لال»
در این زمانه ی بی های

وُ هوی لال پرست

خوشا به حالِ کلاغان

ِ قیل و قال پرست

چگونه شرح دهم

لحظه لحظه ی خود را

برای این همه ناباور

ِ خیال پرست

به شب نشینی خرچنگ های مردابی

چگونه رقص کند.

ماهیِ زلال پرست

رسیده ها چه غریب

و نچیده می افتند

به پای هرزه علف های

باغِ کال پرست

رسیده ام به کمالی که

جز اناالحق نیست

کمال ِ دار برای منِ

کمال پرست

هنوز زنده ام و زنده بودنم خـاری ست

به تنگ چشمی

نامردمِ زوال پرست

مکث

غزل من برداشتی از رودخانه نیماست

من از کودکی با وزن شعری آشنا بوده ام و از لالایی ها و شعر هایی که مادرم زمزمه می کرد، وزن در من درونی شد، به همین دلیل نیازی نداشتم که بروم عروض را به شکل مکتبی یاد بگیرم. زمانی وزن و عروض در شعر می تواند مکتبخانه ای مفید باشد که در شعر درونی شده باشد، در غیر این صورت شکل مکتب خانه ای آن چندان مفید نخواهد بود و دانستن اسم بحر ها و وزن ها عامل خوب شعرگفتن نیست. غزل من چیزی نیست جز برداشتی با ظرف غزل از رودخانه «نیما». این ظرف را در دست منوچهر نیستانی دیدم؛ وقتی که داشت از پل استوار «سایه» (هوشنگ ابتهاج) عبور می کرد. غزل بعد از نیما را نوعی لجبازی می دانم، اما این باور از ارادتم به غزل نکاسته است.