تفاوت اسکوپوس و isi

ISI (Web of Science) و Scopus دو پایگاه استنادی برجسته جهانی هستند که نقش کلیدی در نمایه‌سازی ارزیابی و دسترسی به ادبیات علمی دارند. هرچند هر دو به عنوان ابزارهای حیاتی برای پژوهشگران و موسسات شناخته می‌شوند تفاوت‌های مهمی در پوشش معیارها و ابزارهای تحلیلی دارند.

ISI چیست؟

مؤسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information) که امروزه تحت نام Web of Science و مدیریت شرکت Clarivate Analytics فعالیت می‌کند یکی از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پایگاه‌های استنادی در جهان است. این پایگاه در دهه ۱۹۶۰ میلادی توسط یوجین گارفیلد پایه‌گذاری شد با هدف ایجاد سیستمی برای ردیابی و ارزیابی تأثیرگذاری مقالات علمی از طریق تحلیل استنادات. وب آو ساینس شامل چندین مجموعه داده اصلی است که مهم‌ترین آن‌ها شامل Science Citation Index Expanded (SCIE) Social Sciences Citation Index (SSCI) و Arts & Humanities Citation Index (A&HCI) است. این پایگاه به دلیل معیارهای سخت‌گیرانه خود برای پذیرش مجلات به عنوان نمادی از کیفیت و اعتبار علمی در بسیاری از رشته‌ها محسوب می‌شود. تمرکز اصلی ISI بر نمایه‌سازی مجلات با کیفیت بالا و ارائه ابزارهایی برای تحلیل استنادات و ارزیابی پژوهش‌هاست.

اسکوپوس چیست؟

اسکوپوس (Scopus) یک پایگاه داده بزرگ و چندرشته‌ای است که در سال ۲۰۰۴ توسط شرکت انتشاراتی Elsevier راه‌اندازی شد. هدف از ایجاد اسکوپوس ارائه یک منبع جامع‌تر و با دسترسی آسان‌تر نسبت به پایگاه‌های موجود برای جستجو و تحلیل ادبیات علمی بود. این پایگاه مقالات علمی کنفرانس‌ها کتاب‌ها و اسناد ثبت اختراع را از هزاران ناشر در سراسر جهان نمایه‌سازی می‌کند. اسکوپوس به سرعت به یکی از رقبای اصلی Web of Science تبدیل شد و به دلیل پوشش گسترده‌تر موضوعات و منابع به ویژه در حوزه‌های فنی پزشکی و علوم اجتماعی مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفت. این پایگاه نیز ابزارهای تحلیلی متنوعی را برای ارزیابی عملکرد پژوهشگران مجلات و موسسات ارائه می‌دهد.

معیارهای نمایه‌سازی و ارزیابی مجلات Scopus و ISI

هر دو پایگاه ISI و Scopus برای اطمینان از کیفیت منابع نمایه‌شده خود فرآیندهای ارزیابی و انتخاب دقیقی دارند. این معیارها شامل بررسی‌های کیفی کمی و تأثیرگذاری استنادی می‌شوند اما جزئیات و تأکید آن‌ها بر روی معیارهای خاص متفاوت است. درک این معیارها برای پژوهشگران و ناشران اهمیت دارد تا بتوانند جایگاه مجلات را در هر پایگاه بسنجند و فرآیند پذیرش مقالات را درک کنند. این معیارهای گزینش به طور منظم بازبینی و به‌روزرسانی می‌شوند تا با تغییرات در چشم‌انداز نشر علمی همگام باشند.

معیارهای نمایه‌سازی در ISI

فرآیند انتخاب مجلات برای نمایه‌سازی در Web of Science (ISI) بسیار سخت‌گیرانه است و توسط تیم متخصصان Clarivate Analytics انجام می‌شود. معیارهای اصلی شامل استانداردهای نشر پایه (مانند داوری همتا انتشار منظم اطلاعات تماس) کیفیت سرمقاله (مانند اعتبار هیئت تحریریه شفافیت فرآیند داوری) بین‌المللی بودن (مانند تنوع جغرافیایی نویسندگان و هیئت تحریریه) و مهم‌تر از همه تحلیل استنادات است. مجلات برای ورود به ISI باید حداقل میزان استناد را در حوزه موضوعی خود داشته باشند و تأثیرگذاری علمی خود را اثبات کنند. مجلاتی که استانداردهای لازم را رعایت نکنند یا کیفیت آن‌ها کاهش یابد ممکن است از لیست ISI حذف شوند. تمرکز بر روی مجلات پیشرو و تأثیرگذار در هر رشته از ویژگی‌های کلیدی این پایگاه است.

معیارهای نمایه‌سازی در Scopus

فرآیند انتخاب مجلات در Scopus توسط هیئت مشاور انتخاب محتوا (Content Selection & Advisory Board – CSAB) که متشکل از دانشمندان و متخصصان موضوعی است نظارت می‌شود. معیارهای نمایه‌سازی در Scopus شامل پنج دسته اصلی است: سیاست‌های مجله (مانند داوری همتا اخلاق نشر دسترسی) کیفیت محتوا (مانند اصالت اهمیت برای حوزه خوانایی) اعتبار مجله (مانند وضوح اطلاعات ناشر بین‌المللی بودن هیئت تحریریه) منظم بودن انتشار و دسترسی آنلاین. علاوه بر این عملکرد استنادی مجله نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد اما ممکن است وزن آن کمتر از معیارهای کیفی و سیاست‌های نشر باشد. Scopus تلاش می‌کند تا پوشش گسترده‌ای از مجلات با کیفیت را در سراسر جهان و در زبان‌های مختلف ارائه دهد.

ابزارهای تحلیلی و شاخص‌ها

هر دو پایگاه ISI و Scopus ابزارهای قدرتمند و شاخص‌های متنوعی را برای تحلیل و ارزیابی پژوهش‌های علمی ارائه می‌دهند. این ابزارها به پژوهشگران موسسات و سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا تأثیرگذاری مقالات مجلات نویسندگان و حتی کشورها را بسنجند و روندهای پژوهشی را شناسایی کنند. هرچند هدف کلی این ابزارها مشابه است شاخص‌های اصلی و نحوه محاسبه آن‌ها در دو پایگاه متفاوت است که منجر به تفاوت‌هایی در نتایج ارزیابی می‌شود. آشنایی با این ابزارها برای درک کامل قابلیت‌های هر پایگاه ضروری است.

ابزارهای تحلیلی در ISI

پایگاه Web of Science (ISI) ابزارهای تحلیلی متعددی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. مهم‌ترین ابزار Journal Citation Reports (JCR) است که شاخص‌های مختلفی از جمله Impact Factor (IF) را برای مجلات نمایه‌شده ارائه می‌دهد. ESI (Essential Science Indicators) ابزار دیگری است که پژوهشگران موسسات و کشورها را بر اساس عملکرد استنادی در ۲۰ حوزه موضوعی اصلی و یک حوزه چند رشته‌ای رتبه‌بندی می‌کند و مقالات پر استناد و داغ را شناسایی می‌نماید. این ابزارها امکان تحلیل روندها شناسایی پژوهشگران پیشرو و ارزیابی تأثیرگذاری خروجی‌های پژوهشی را فراهم می‌کنند و به تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در حوزه علم کمک می‌کنند.

ابزارهای تحلیلی در Scopus

Scopus نیز مجموعه‌ای از ابزارهای تحلیلی را ارائه می‌دهد. ابزار اصلی برای ارزیابی مجلات SCImago Journal & Country Rank (SJR) و CiteScore است. SJR یک شاخص مبتنی بر استناد است که با در نظر گرفتن اعتبار مجلاتی که استناد می‌کنند کیفیت استنادها را نیز لحاظ می‌کند. CiteScore میانگین استنادهای دریافتی مقالات منتشر شده در یک مجله طی یک دوره سه ساله را محاسبه می‌کند. علاوه بر این Scopus ابزارهایی برای تحلیل عملکرد نویسندگان (مانند H-index) موسسات و کشورها بر اساس داده‌های استنادی خود دارد. این ابزارها امکان مقایسه عملکرد پژوهشی در سطوح مختلف و در حوزه‌های موضوعی گوناگون را فراهم می‌آورند.

تفاوت در شاخص‌های تأثیرگذاری

شاخص‌های اصلی تأثیرگذاری در ISI (Impact Factor) و Scopus (SJR و CiteScore) تفاوت‌های مهمی در نحوه محاسبه و آنچه اندازه‌گیری می‌کنند دارند. Impact Factor میانگین استنادهای دریافتی مقالات منتشر شده در دو سال گذشته را محاسبه می‌کند و به سرعت به تغییرات اخیر در استنادها حساس است. SJR با در نظر گرفتن اعتبار مجلات استنادکننده تلاش می‌کند تا کیفیت استنادها را نیز بسنجد و تحت تأثیر حجم بالای استناد از مجلات کم‌اعتبار قرار نگیرد. CiteScore دوره زمانی طولانی‌تری (سه سال) را برای محاسبه میانگین استنادها در نظر می‌گیرد و معمولاً مقادیر بالاتری نسبت به Impact Factor دارد. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که رتبه‌بندی مجلات بر اساس این شاخص‌ها ممکن است متفاوت باشد.

پوشش موضوعی و محتوا

پایگاه‌های ISI و Scopus در پوشش موضوعی و انواع محتوای نمایه‌شده تفاوت‌هایی دارند. Web of Science (ISI) به طور سنتی تمرکز قوی‌تری بر روی علوم پایه مهندسی و علوم پزشکی داشته است هرچند که پوشش خود را در علوم اجتماعی هنر و علوم انسانی نیز گسترش داده است. Scopus از ابتدا با هدف پوشش گسترده‌تر و جامع‌تر رشته‌های علمی راه‌اندازی شد و تنوع بیشتری در حوزه‌های موضوعی به ویژه در علوم اجتماعی مدیریت روانشناسی و برخی حوزه‌های فنی دارد. گفته می‌شود Scopus حدود ۲۰ درصد منابع بیشتری نسبت به ISI نمایه‌سازی می‌کند که این شامل طیف وسیع‌تری از مجلات کنفرانس‌ها و کتاب‌ها از ناشران مختلف در سراسر جهان است. این تفاوت در پوشش می‌تواند بر نتایج جستجو و تحلیل‌های استنادی تأثیر بگذارد.

تفاوت در پوشش تاریخی

یکی از تفاوت‌های مهم و تأثیرگذار بین ISI و Scopus دامنه پوشش تاریخی آن‌هاست. پایگاه Web of Science (ISI) دارای سابقه‌ای بسیار طولانی‌تر است و مقالات منتشر شده را از سال ۱۹۰۰ به بعد نمایه‌سازی می‌کند هرچند که تمرکز اصلی آن بر روی مقالات از سال ۱۹۴۵ به این سو است. این پوشش تاریخی عمیق ISI را به منبعی ارزشمند برای مطالعات تاریخ علم و تحلیل روند پژوهش‌ها در دوره‌های زمانی طولانی تبدیل کرده است. در مقابل پایگاه Scopus پوشش تاریخی محدودتری دارد و داده‌های استنادی آن به طور کلی از سال ۱۹۹۵ به بعد در دسترس است. این محدودیت تاریخی Scopus را برای تحلیل‌های استنادی که نیاز به بررسی داده‌های قبل از سال ۱۹۹۵ دارند کمتر مناسب می‌سازد.

تفاوت نحوه رتبه بندی مجلات ISI و Scopus

نحوه رتبه‌بندی مجلات در پایگاه‌های ISI و Scopus اگرچه هر دو به دنبال ارزیابی کیفیت و تأثیرگذاری هستند اما بر اساس شاخص‌ها و متدهای متفاوتی انجام می‌شود. در ISI رتبه‌بندی عمدتاً بر پایه Impact Factor صورت می‌گیرد که میانگین استنادهای دو سال اخیر را نشان می‌دهد. این رتبه‌بندی در گزارش‌های Journal Citation Reports (JCR) ارائه می‌شود. در Scopus رتبه‌بندی از طریق شاخص‌هایی مانند SJR و CiteScore انجام می‌شود که رویکردهای متفاوتی در محاسبه تأثیرگذاری دارند. SJR بر اساس اعتبار منابع استنادکننده وزن‌دهی می‌کند در حالی که CiteScore از یک پنجره سه‌ساله استفاده می‌نماید. این تفاوت در شاخص‌های پایه منجر به تفاوت‌هایی در جایگاه و رتبه یک مجله خاص در دو پایگاه می‌شود.

رتبه‌بندی Q در نمایه‌های ISI و SCOPUS

رتبه‌بندی Q (Quartile) ابزاری برای دسته‌بندی مجلات در هر حوزه موضوعی به چهار گروه هم‌اندازه (۲۵ درصدی) بر اساس شاخص‌های تأثیرگذاری است. این رتبه‌بندی در هر دو پایگاه ISI و Scopus وجود دارد اما مبنای محاسبه آن متفاوت است. در ISI رتبه‌بندی Q بر اساس Impact Factor مجله در حوزه موضوعی مربوطه تعیین می‌شود. مجلات با بالاترین IF در Q1 قرار می‌گیرند و به همین ترتیب تا Q4. در Scopus رتبه‌بندی Q معمولاً بر اساس شاخص SJR محاسبه می‌شود هرچند گاهی از CiteScore نیز استفاده می‌گردد. مجلات با بالاترین SJR در Q1 قرار می‌گیرند. بنابراین یک مجله ممکن است در یک حوزه موضوعی خاص در ISI رتبه Q متفاوتی نسبت به همان مجله در همان حوزه در Scopus داشته باشد که این تفاوت ناشی از مبنای متفاوت شاخص‌هاست.

دسترسی و کاربری

تجربه کاربری و نحوه دسترسی به پایگاه‌های ISI و Scopus نیز تفاوت‌هایی دارد. Scopus عموماً به عنوان پایگاهی با رابط کاربری کاربرپسندتر و بصری‌تر شناخته می‌شود که جستجو و تحلیل داده‌ها در آن برای کاربران تازه‌کار آسان‌تر است. سیستم فیلترینگ و نمایش نتایج در Scopus اغلب مورد تحسین قرار می‌گیرد. Web of Science (ISI) ممکن است در ابتدا کمی پیچیده‌تر به نظر برسد و برای استفاده بهینه از ابزارهای تحلیلی آن نیاز به آشنایی بیشتری با ساختار پایگاه و ابزارهای جانبی مانند JCR دارد. هر دو پایگاه نیازمند اشتراک هستند که معمولاً توسط دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی خریداری می‌شود. هزینه اشتراک برای هر دو پایگاه قابل توجه است و دسترسی فردی به آن‌ها محدود است.

کاربردها و استفاده‌ها

پایگاه‌های ISI و Scopus کاربردهای گسترده‌ای در جامعه علمی دارند و توسط ذینفعان مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. پژوهشگران از این پایگاه‌ها برای جستجوی ادبیات علمی مرتبط شناسایی مجلات مناسب برای انتشار مقالات پیگیری استنادات به آثار خود و ارزیابی تأثیر پژوهش‌های دیگران استفاده می‌کنند. دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی از این پایگاه‌ها برای ارزیابی عملکرد پژوهشی اعضای هیئت علمی رتبه‌بندی داخلی دپارتمان‌ها و دانشکده‌ها و تحلیل عملکرد خود در مقایسه با سایر موسسات در سطح ملی و بین‌المللی بهره می‌برند. نهادهای تأمین‌کننده مالی پژوهش نیز از داده‌های این پایگاه‌ها برای ارزیابی خروجی‌های پروژه‌های تحقیقاتی و تصمیم‌گیری در مورد تخصیص بودجه استفاده می‌کنند. همچنین این پایگاه‌ها ابزاری مهم برای سیاست‌گذاران علم و فناوری هستند.

مزایا و معایب هر دو نمایه

هرچند ISI و Scopus هر دو ابزارهای ارزشمندی هستند دارای مزایا و معایب خاص خود می‌باشند. مزایای ISI شامل اعتبار تاریخی بالا معیارهای سخت‌گیرانه انتخاب مجله که به کیفیت بالا منجر می‌شود و ابزارهای تحلیلی قدرتمند مانند JCR است. معایب آن ممکن است شامل پوشش موضوعی و جغرافیایی محدودتر نسبت به Scopus در برخی حوزه‌ها و رابط کاربری کمتر کاربرپسند باشد. مزایای Scopus شامل پوشش گسترده‌تر مجلات و منابع رابط کاربری بصری‌تر و ابزارهای تحلیلی متنوع مانند SJR و CiteScore است. معایب آن می‌تواند شامل پوشش تاریخی محدودتر قبل از سال ۱۹۹۵ و شاید تنوع بیشتر در کیفیت مجلات نمایه‌شده باشد. انتخاب بین این دو اغلب به نیازهای خاص کاربر و حوزه پژوهشی او بستگی دارد.

نقدها و چالش‌ها

با وجود اهمیت و کاربرد گسترده هر دو پایگاه ISI و Scopus با نقدها و چالش‌هایی روبرو هستند. یکی از اصلی‌ترین نقدها تمرکز بیش از حد بر مجلات انگلیسی زبان و نادیده گرفتن یا کمتر نمایه‌سازی کردن مجلات معتبر غیرانگلیسی در برخی حوزه‌ها و مناطق جهان است که می‌تواند منجر به سوگیری شود. هزینه بالای اشتراک برای موسسات نیز یک چالش مهم است که دسترسی به این منابع را برای بسیاری از پژوهشگران در کشورهای در حال توسعه محدود می‌کند. همچنین اتکای بیش از حد به شاخص‌های استنادی برای ارزیابی کیفیت پژوهش مورد نقد قرار گرفته است زیرا ممکن است منجر به تمرکز بر کمیت به جای کیفیت شود و رفتارهای غیراخلاقی مانند شبکه‌های استنادی را تشویق کند. فرآیند انتخاب مجلات نیز گاهی مورد پرسش قرار می‌گیرد.

مجلات نمایه شده همزمان در ISI و Scopus

بسیاری از مجلات معتبر و با کیفیت بالا در سطح بین‌المللی به صورت همزمان در هر دو پایگاه ISI (Web of Science) و Scopus نمایه‌سازی می‌شوند. این اتفاق نشان‌دهنده اعتبار و پذیرش گسترده این مجلات در جامعه علمی است. ناشران مجلات معتبر تلاش می‌کنند تا استانداردهای لازم برای نمایه‌سازی در هر دو پایگاه را رعایت کنند تا دسترسی به مقالات خود را برای مخاطبان بیشتری فراهم کنند و تأثیرگذاری آن‌ها را افزایش دهند. وجود یک مجله در هر دو پایگاه معمولاً نشان‌دهنده کیفیت بالای آن و فرآیند داوری دقیق است. پژوهشگران هنگام انتخاب مجله برای انتشار اغلب به دنبال مجلاتی هستند که در هر دو پایگاه نمایه‌سازی شده‌اند تا از دیده شدن و استناد به کار خود اطمینان بیشتری حاصل کنند.

فرآیند به چاپ رساندن مقاله در مجلات ISI و Scopus

فرآیند چاپ مقاله در مجلات نمایه‌شده در ISI و Scopus عموماً شامل چندین مرحله است که نیازمند دقت و رعایت استانداردهای علمی و اخلاقی است. پس از نگارش مقاله با کیفیت علمی بالا و مطابق با ساختار رایج (مقدمه روش‌ها نتایج بحث و نتیجه‌گیری) پژوهشگر باید مجله مناسبی را بر اساس حوزه موضوعی دامنه مجله و رتبه آن در پایگاه‌های استنادی انتخاب کند. سپس مقاله باید طبق راهنمای نویسندگان مجله فرمت‌بندی شده و از طریق سیستم ارسال آنلاین مجله سابمیت شود. مقاله وارد فرآیند داوری همتا (Peer Review) می‌شود که ممکن است چندین ماه طول بکشد. پس از دریافت نظرات داوران نویسنده باید اصلاحات لازم را انجام داده و نسخه بازنگری شده را مجدداً ارسال کند. در صورت پذیرش نهایی مقاله برای انتشار آماده می‌شود. رعایت اخلاق پژوهش از جمله عدم سرقت ادبی و ارسال همزمان به چندین مجله در این فرآیند بسیار حیاتی است.

مجلات ایرانی نمایه شده در ISI

تعدادی از مجلات علمی منتشر شده در ایران نیز موفق به کسب استانداردها و معیارهای لازم برای نمایه‌سازی در پایگاه Web of Science (ISI) شده‌اند. این مجلات عمدتاً در حوزه‌های علوم پایه فنی و مهندسی کشاورزی و پزشکی فعالیت می‌کنند. نمایه‌سازی مجلات ایرانی در ISI نشان‌دهنده ارتقاء کیفیت نشر علمی در کشور و امکان دسترسی پژوهشگران بین‌المللی به یافته‌های دانشمندان ایرانی است. پژوهشگران ایرانی می‌توانند با مراجعه به Master Journal List در وب‌سایت Clarivate Analytics لیست مجلات ایرانی نمایه‌شده در ISI و وضعیت نمایه‌سازی آن‌ها را بررسی کنند و مقالات با کیفیت خود را برای انتشار در این مجلات ارسال نمایند. چاپ مقاله در این مجلات برای ارتقاء علمی و شغلی پژوهشگران در داخل کشور حائز اهمیت است.

مجلات ایرانی نمایه شده در Scopus

تعداد قابل توجهی از مجلات علمی ایرانی نیز در پایگاه داده Scopus نمایه‌سازی شده‌اند. پوشش Scopus برای مجلات ایرانی نسبت به ISI وسیع‌تر است و شامل مجلات بیشتری در حوزه‌های مختلف علمی از جمله علوم انسانی و اجتماعی می‌شود. نمایه‌سازی مجلات ایرانی در Scopus فرصت بیشتری برای دیده شدن پژوهش‌های انجام شده در ایران در سطح بین‌المللی فراهم می‌کند. پژوهشگران ایرانی می‌توانند با مراجعه به وب‌سایت Scopus یا SCImago Journal & Country Rank (SJR) لیست مجلات ایرانی نمایه‌شده در Scopus رتبه Q و شاخص‌های تأثیرگذاری آن‌ها (مانند SJR و CiteScore) را بررسی کنند. چاپ مقاله در این مجلات نیز مانند مجلات ISI در ارتقاء علمی و کسب امتیازات پژوهشی برای پژوهشگران در ایران نقش مهمی دارد.

ISI بهتر است یا Scopus؟

هر دو پایگاه ISI و Scopus معتبر هستند و نمی‌توان یکی را مطلقاً بهتر از دیگری دانست. انتخاب به نیاز پژوهشگر حوزه موضوعی و معیارهای مورد نظر بستگی دارد. ISI سابقه طولانی‌تر و معیارهای سخت‌گیرانه‌تری دارد در حالی که Scopus پوشش گسترده‌تر و رابط کاربری آسان‌تری ارائه می‌دهد. بسیاری از مجلات معتبر در هر دو نمایه می‌شوند.

آیا مجلات می‌توانند هم‌زمان در ISI و Scopus نمایه شوند؟

بله بسیاری از مجلات علمی معتبر و با کیفیت بالا هم‌زمان در پایگاه‌های ISI (Web of Science) و Scopus نمایه‌سازی می‌شوند. این نشان‌دهنده اعتبار بالای مجله و پذیرش آن توسط هر دو نهاد نمایه‌سازی است و برای پژوهشگران مطلوب محسوب می‌شود.

مزایای چاپ مقاله isi چیست؟

چاپ مقاله در مجلات ISI اعتبار علمی بالایی برای پژوهشگر به همراه دارد شانس دیده شدن و استناد به کار او را در سطح بین‌المللی افزایش می‌دهد و برای پذیرش در مقاطع تحصیلی بالاتر استخدام هیئت علمی و ارتقاء شغلی در بسیاری از دانشگاه‌ها و موسسات یک معیار مهم محسوب می‌شود.

چگونه می‌توانیم مقالات خود را در این مجلات به چاپ برسانیم؟

برای چاپ مقاله در مجلات ISI یا Scopus باید مقاله‌ای با کیفیت علمی بالا بنویسید مجله مناسبی را انتخاب کنید مقاله را طبق راهنمای نویسندگان مجله فرمت‌بندی و ارسال کنید و فرآیند داوری همتا را با موفقیت طی نمایید. رعایت اخلاق پژوهش و رفع ایرادات داوران ضروری است.